Jodło s jarzin a owoców
W Goraliji ludzie sadzili mało jarzin. Ale czym dali na północ, tym wiyncyj jarzin było na zogrodach, przi chałupach. Jarziny sie jodało gor uwarzóne, lebo ukiszóne, czasym przipiekane na blasze, lebo pieczóne w trómbie, w piekarszczoku. Ludzie jodali surowe kwaki, lebo owoce, kiere rosły w lesie. Hań downij się jodało kupa rzepy, a brukwi, ale potym nieskorzi jak sie zaczło sadzić na Cieszyńskij Ziymi ziymnioki, to brukiew, a rzepe sie dowało bydłu, a gowiedzi. Na zogónach, kiejsi a eszcze aji dzisio, ludzie radzi sadzóm kapuste. Sadzili jóm wielcy gazdowie, a aji hudobni kómornicy. S roślin strónczkowych sadziło się fazole, groch, bób, a soczewice. Inksze jarziny – marekwia, pietruzieli, cebula, knobloch, a ogórki dowało sie do jodła, jako dodatki gor do moczek, a do polywek. Dziepro potym nieskorzi zaczło sie sadzić buraki, celer, kelerube, kalafiory, a pomidory. Gaździny po wojnie zaczły dować jarziny do rostomajtych surówek, kiere sie jodało ku obiedzie. Jak kapusta godnie obrodziła na zogónach, to sie jóm targało, a skludzało do chałupy. Czynść sie dowało kansik do szpajski, lebo do corka, a reszte sie krónżało, a potym dowało do dymbowych sudów, a deptało. Deptani kapusty to było dycki w chałupie świynto. Wszyjscy we familiji mieli co robić. Chłopi deptali nogami kapuste w sudzie, a baby suły godnie sól, coby kapusta sie dobrze zakisiła. Czym wiyncyj sie zakisiło kapusty, tym lepszy – bo cało familija miała co jejść, do nastympnego roku. Kapuste sie jodało na surowo, prosto ze sudka, warziło sie kapuśnice, abo bryje ze ziymniokami, a s wyndzónkóm. Świyżóm pokrónżanóm kapuste sie dowało do sałotów, lebo do postrzodka do zawijoka. Fazole, a groch sie warziło na polywki, robiło sie sałot ze szpyrkami, abo jodało sie na sucho s kwaśnym mlykiym. Jak był głód, a biyda, to ludzie jodali bób miasto chleba. Gaździno nawarziła wielkucny garniec bobu, ocedziła, a dziecka go cisły do kapsów, a potym pojodały po chodniku, jak szły do szkoły. Bób sie jodało aji na wieczerze. Na wiosne, a przes lato ludzie jodali świyże owoce – maliny, jabka, ostrynżnice, abo czorne jagody. Na cieszyńskich dziedzinach kole chałupy rosły w zogrodach strómy owocowe, a po miedzach dziczki – jabłónki, wiśnie, śliwki, lebo trześnie. S owoców gaździny robiły rostomajte soki, powidła, a polywki. Świyże owoce sie dowało do placków, kołoczy, zawijaków, a amoletów. Gaździny rade warziły gałuszki ze śliwkami. Starki suszyły na słóńcu pieczki, coby jich potym uwarzić na kómpot, abo na bryje. We spodkach, w głymbokich kapsach nosiły aji całe suszone gruszki, kiere choć były zamazane od popiołu, to przeogrómnie smakowały dzieckóm.
Kapusta smażóno s zaprażkóm
Narychtować:
kilo a siedymdziesiónt deka kiszónej kapusty
liter wody
dziesiynć deka mółki wrocławskij
patnost deka wyndzónej szpyrki
trzicet deka ziymnioków
Jako sie to robi:
Kapuste podwarzić. Srobić zasmożke s wyndzónej szpyrki, a s mółki. Rosfyrtać to wodóm s uwarzónych ziymnioków, dać potrzite ziymnioki, swarzić, a wymiyszać s ocedzónóm kapustóm.
Kapusta kiszóno s grochym
Narychtować:
trzicet deka kiszónej kapusty
jedna cebula
dziesiynć deka grochu
dziesiynć deka szmolcu
trzicet deka ziymnioków
dziesiynć deka wyndzónego boczku
piynć deka wyndzónej szpyrki
Jako sie to robi:
Kiszónóm kapuste uwarzić, ale nejprzód kidnónć do nij łyżke szmolcu. Groch namoczać, uwarzić, cebule pokroć na kónszczyczki, a usmażić na szmolcu, kiery zbył. Ziymnioki uwarzić, popuczyć, a wciepać do nich cebule. Wymiyszać to wszecko s resztom. Jejść wrzawe polote szpyrkami, a boczkiym.
Sałot s modrej kapusty
Narychtować:
kilo modrej kapusty
jedna, dwie łyżki octu
dwacet deka wyndzónego boczku
jedna wielko cebula
cukier, sól, pieprz
jedno kwaśne jabko
pół łyżeczki kminku
Jako sie to robi:
Kapuste pokrónżać na drobne kónszczyczki, dać ocet, a warzić na parze w kapce wody kole sztwierć godziny. Jak uż je miynko (jak zbyło kapke wody to trzeja jóm odloć), to dać do nij stopiónego wyndzónego boczku (dziesiynć, dwacet deka) ze szpyrkami, a jednóm wielkóm cebule pokrónżanóm na kónszczyczki, łyżke cukru, soli, a pieprzu do smaku. W ponikierych dziedzinach sie dowo do sałotu kwaśne jabko pokrote w poski, a pół łyżeczki kminku do warzynio. Sałot sie jy na ciepło, lebo na chłódno. Do sałotu idzie eszcze dać wyndzónóm szpyrke, masło, lebo gynsi szmolec miasto boczku.
Fazole s kwakami na gynsto
Narychtować:
pół kila fazoli
dwa kila kwaków
wyndzóne kojści
wyndzóny boczek
mółka, sól
Jako sie to robi:
Kwaki pokroć w poski, uwarzić. Namoczóne fazole dać warzić, ocedzić. Dać do kwaków rasym s wyndzónkóm, a warzić aż smiynknie. Srobić zasmożke na szmolcu, abo na boczku. Zasmożka mo być gynsto jako bryja. Dać sól a pieprz dlo smaku. Warzi sie to aji jako polywke. Na Cieszyńskim sie to jodało na Wilije.
Groch ze śliwkami
Narychtować:
sztyrycet deka grochu
dziesiynć deka masła
piynć a dwacet deka suszónych śliwek
łyżka mółki, sól
Jako sie to robi:
Groch namoczać w zimnej, przewarzónej wodzie. Ocedzić. Śliwki też namoczać ekstra. Do wrzawej wody dać namoczóny groch, a dać warzić. W połówce warzynio grochu, trzeja wciepać śliwki. Potym srobić zasmożke s mółki, a s masła, wkidać jóm do reszty. Zajś dać warzić. Jak uż groch bydzie miynkki, to go odstawić, a wsuć sól do smaku.
Kwaki ze śmietónkóm
Narychtować:
pół kila kwaków
piynć deka masła
piynć deka mółki
sztwierć litra śmietónki
kminek, sól
młode listki pokrziwy
Jako sie to robi:
Kwaki ołupać, a potrzić na hrubym tarle, zaloć wodóm, a uwarzić na miynkko. Ocedzić, wloć smiyszanóm mółke ze śmietónkóm. Dać warzić. Wszecko musi być gynste. Jy sie to s puczónymi ziymniokami s masłym. Trzeja to posuć pokrónżónymi młodymi pokrziwami. Do smaku sie dowo sól, a kminek.
Fazole z Kiszónóm kapustóm
Narychtować:
dwacet deka fazoli
trzicet deka kiszónej kapusty
dziesiynć deka boczku
piynć deka mółki
jedyn wielki ziymniok
jedna cebula
sól, a pieprz
Jako sie to robi:
Uwarzić ekstra kiszónóm kapuste, a fazole, kiere trzeja nejprzód namoczać. Boczek pokroć w kostki, usmażić, a srobić na nim zasmożke. Ziymnioka potrzić na drobnym tarle, a kidnónć do niego pore łyżek wrzawej wody. Smiyszać Ziymnioka ze zasmożkóm, a dać warzić. Porzóndnie pomiyszać. Cebule sie warzi s kapustóm, lebo podsmażo na boczku.
Sałatka s fazoli
Narychtować:
pół kila fazoli (drobnej, lebo becoków „Jaś)
dwacet deka cebuli
pieprz, a sól
szpyrki ze szmolcym
Jako sie to robi:
Fazole uwarzić, dać do nij pokrotóm cebule, potym szpyrki, dać sól, a pieprz. Podobnie sie robi sałatke s grochu.
Fazole becoki na sypko
Narychtować:
trzicet deka biołych fazoli – becoków
masło do polocio
brezle do posucio
sól
Jako sie to robi:
Fazole poprzebiyrać, opucować, namoczać dziyń rychlij w letnij przewarzónej wodzie. Na nastympny dziyń uwarzić w tej wodzie, co sie fazole moczało. Posolić. Fazole sie jy polotóm stopiónym masłym s brezlami lebo szpyrkami, a kiszónóm kapustóm. Becoki idzie aji jejść s moczkóm cebulowym.
Bób zielóny łupany
Jak uż zorka bobu sóm urośnióne, a sóm eszcze zielóne, a miynkki to jich trzeja ołuskać, a opłukać w zimnej wodzie. Warzić ze solóm, a jejść polote masłym s brezlami, lebo ze szmolcym ze szpyrkami.
Moczka s cebuli
Narychtować:
jedna wielko cebula
masło
woda
mółka
sól, cukier, ocet
Jako sie to robi:
Cebule pokroć w flostry a podsmażić na maśle na brónzowo. Zaloć zimnóm wodóm, a uwarzić aż bydzie miynkko. Potym przetrzić przes sitko, a dać kapke mółki coby sie to srobiło gynste. Dać sól, cukier, a ocet. Jejść ze ziymniokami. Na Cieszyńskim sie warzi aji mocze s kiszonych ogórków.
Szpinok s pokrziw
Narychtować:
pół kila młodych pokrziw
piynć deka masła, lebo wyndzónego boczku
trzi deka mółki
sztwierć litra mlyka
knobloch
sól
jedno żółtko
Jako sie to robi:
Pokrziwy porzóndnie wypucować, wrazić do wrzawej, posolónej wody, a warzić piynć minut na wielkim ogniu. Ocedzić s wody, a potym pokroć, lebo pomleć. Rosgrzoć fet, dać mółke, chwile ogrzywać, potym ściepać s blachy, wloć do tego mlyka, pomiyszać, warzić a fórt miyszać. Do zasmożki wciepać pokrónżane pokrziwy, potym dać sól, a rosmaraszóny knobloch. Na kóniec dać mlyko rosfyrtane ze żółtkiym.
Sałatka s celera
Narychtować:
dziewiyndziesiónt deka celera
łyżka octu
szejść deka cebuli
piynć deka wyndzónej szpyrki
deko cukru
pół pynczka sznytlocha
sól, pieprz, maga
Jako sie to robi:
Celery porzóndnie oszkrobać, opucować, a uwarzić w posolónej wodzie s octym. Uwarzóny celer wycióngnónć, a wrazić do zimnej wody, potym pokroć w drobnóm kostke. Cebule a sztytloch pokrónżać na drobne kónszczyczki, dać pieprz, sól a wyndzónóm szpyrke. Wszecko porzóndnie pomiyszać a niechać na godzine.
Na Cieszyńskij ziymi w lasach, rośnie godnie rostomajtych grzibów – prowoków, kozoków, maśloków, a zajónczków. Ludzie jich aji kiejsi sbiyrali, a jedli s wajecznicóm, lebo warzili polywki – grzibule. Dziecka miały rade posolóne, pieczóne kłobuki s grzibów we fajerze, lebo pieczóne na blasze. Czynść grzibów sie suszyło. Na miedzach, a tam kany sie pasły krowy, ludzie sbiyrali szampióny, a robili s nich moczki na śmietónce, lebo sie jich dowało do szklónek, a marynowało.
Grziby w cieście piwnym
Narychtować:
dwacet deka szampiónów
jedno wajco
patnost deka pszynnej mółki
piynć łyżek piwa
łyżka oliwy
patnost deka szmolcu
sól
Jako sie to robi:
Grziby trzeja porzóndnie opucować, obrać, a podziwać sie czy w nich ni ma jakich chroboczków. Potym odtargać nóżki od kłobuków, a kapke sparzić wrzawóm wodóm. S mółki, oliwy, a piwa srobić rzodki ciasto – jak na kapanke. Pomoczać kłobuki, a nóżki szampiónów w cieście. Smażić na szmolcu na złoty kolor. Trzeja to posolić dziepro jak sie to usmażi. Jy sie to ciepłe.